سمیرامیس کیا – فیلمساز

اختصاصی پرژن میرور

پاییز که می‌رسد و هوا به خنکی که می‌زند این شهر میزبان دنیای خیال می‌شود. پیاده‌روهای خیابان کینگ و کویین مملو از پوستر و دعوت به تماشای آثار هنرمندانی است که سخت‌ترین راه را برای خلق کردن انتخاب کرده‌اند: جهان فیلم. و البته که تعداد فيلم‌های خوب در فستیوال امسال هم کم نبود.

یکی از مهم‌ترین فیلم‌های روزهای آغازین جشنواره فیلمی از کارگردان دانمارکی مگنوس فون هورن به نام «A Girl with a Needle» بود. اثری با فرم بدیع و متفاوت که بار سنگین موضوع داستان را به خوبی به دوش می‌کشید. فیلم با تصاویر صورت‌هایی که تغییر شکل داده‌اند شروع می‌شود، صورت‌هایی دگردیس و با این شروع ما را آماده ورود به دنیایی سراسر تاریک می‌کند. جهانی تاریک که انعکاس دنیای روانی شخصیت‌هاست. فیلمنامه بر اساس داستان واقعی زنی نوشته شده است که رنج درونی‌اش را با ارتکاب عملی دهشتناک تسلی می‌بخشد. فیلم در پس‌زمینه‌ی دوران جنگ می‌گذرد و تصاویر سیاه و سفید فیلم گریزی است به فقر، تاریکی و سختی زندگی انسان‌ها در این دوران. انسان‌هایی که زندگی‌شان به دلیل فقر یا وحشت از هم گسیخته است. در این میان سرنوشت دو زن را سر راه هم قرار می‌دهد و داستان آنان را روایت می‌کند. فیلم نمایشی از سیاهی درونی و بیرونی زندگی است. شاید به همین دلیل به‌صورت سیاه و سفید فیلم‌برداری شده است.

سینما رهایی است: رهایی از خود و بازگشت به خود، از طریق تجربه کردن و نگریستن از نگاه دیگری. جایی که رویا و تصویر، دست در دست هم می‌دهند تا بتوان در جهانی فراسوی مادیات و در وادی خیال، همه چیز را از نو ساخت. و « Grand Tour» فیلم جدید میگل گومس پرتغالی واجد این شرایط است. او واقعیت و خیال را در سفری افسون‌گر به سراسر آسیا با هم می‌آمیزد. آنچه که در تصاویر ابتدایی چشمگیر است جهانی فرا-واقعی است که  گومس آفریده است. این کارگردان، تدوین‌گر و فیلم‌نامه‌نویس پرتغالی و دانش‌آموختهٔ «مدرسه تئاتر و سینمای لیسبون» ابتدا کارش را به‌عنوان نویسنده و منتقد سینما آغاز کرد و سپس به فیلم‌سازی روی آورد. داستان فیلم اخیر او درباره زنی است که در سراسر آسیا به دنبال نامزد گم‌شده‌اش می‌گردد. فیلم در جهانی میان رویا و واقعیت می‌گذرد. او با تصاویری رویایی و باورپذیر لحظاتی مستندگونه را با داستان در هم می‌آمیزد. استفاده از مکان‌های واقعی و آمیختن صحنه‌هایی از زندگی مردم عادی در چشم‌اندازهای شهری آسیایی، به ملموس شدن فضای رویاگونه کمک می کند و از طرفی با وارد کردن مردم واقعی و زندگی روزمره در داستان، لایه‌هایی از واقعیت را به فضای رویایی و جادویی فیلم می‌افزاید.

اما استفاده دراماتیک از مکان و حرکت در میانه‌ی واقعیت و رویا تنها به گومس محدود نمی‌شود. جیا ژانکو، کارگردان و فیلم‌نامه‌نویس اهل چین، که با فیلم«Caught by the Tides» در فستیوال حضور داشت نیز با همان لحن رؤیایی و بازی میان واقعیت و خیال فیلم ساخته است. فیلم که طی یک بازه زمانی بیست و یک ساله نوشته و فیلم‌برداری شده، داستانی درباره عشق در گذر زمان را روایت می‌کند. ژانکو از تکنیکی خاص بهره گرفته و ترکیبی از فیلم‌های قدیمی و مستندهایی که طی سال‌ها خود او فیلم‌برداری کرده را با داستان اصلی در هم آمیخته تا روایتی پیچیده و چند لایه ایجاد کند. روایتی میان مستند و داستان که بیننده را به دنیایی از عشق، خاطرات، و مرور زمان سپری‌شده دعوت می‌کند. 

فیلم‌های ساخته‌شده توسط کارگردانان زن در جشنواره امسال تورنتو نیز به‌شکل ویژه‌ای مورد توجه قرار گرفتند. از میان این آثار، می‌توان فیلم تحسین‌شده «All We Imagine as Light» به کارگردانی پایال کاپادیا را نام برد که در جشنواره کن ۲۰۲۴ با استقبال گسترده‌ای روبرو شد. این فیلم که اولین اثر بلند داستانی کاپادیا است، به عنوان نخستین فیلم هندی طی سه دهه گذشته در بخش رقابتی نخل طلا به نمایش درآمد. داستان آن درباره دو پرستار مالایی به نام‌های پراوها و آنو در شهر مومبای است. فیلم با نگاهی به زندگی دو شخصیت اصلی، مضامینی مانند محدودیت، آرزو و آزادی در عواطف احساسی و رمانتیک را از زاویه‌ای انسانی به تصویر می‌کشد و شهر مومبای و عوامل فرهنگی را به عنوان نیرویی بی‌رحم و موثر در زندگی آن‌ها نشان می‌دهد. سبک خاص کاپادیا در این اثر که ترکیبی از واقعیت و خیال‌پردازی است، بازتاب‌دهنده رویکرد وی در فیلم مستند «A Night of Knowing Nothing» است که جایزه مستند کن را برای او به ارمغان آورد. فیلم با تاکید بر فضای شهری و استفاده از نورپردازی‌های متفاوت و اجرای صبورانه و پر تامل دوربین، فضایی احساسی و لطیف  ایجاد کرده که به ارتباط تماشاچی با دنیای درونی شخصیت ها کمک می‌کند. 

یکی از خصوصیات فیلم های ساخته شده توسط فیلمسازان زن دقت در پردازش به جزییات است. فیلم «Vermiglio» به کارگردانی مائورا دلپرو که در جشنواره فیلم ونیز ۲۰۲۴نمایش داده شد و موفق به کسب جوایز ارزشمندی از جمله شیر نقره‌ای و جایزه “گرین دراپ” شد نیز از این قاعده مستثنی نیست. 

داستان این فیلم در روستای ورمیلیو در ایتالیا و در سال های پایانی جنگ جهانی دوم می گذرد.  در سال ۱۹۴۵ روند زندگی روزمره خانواده‌ای اهل این روستا با ورود سربازی به خانواده تغییر می‌کند. دلپرو که پدرش معلم این روستا بوده، از خاطرات خانوادگی خود بهره گرفته تا داستانی درباره سنت‌های روستایی و یادآوری جمعی و شخصی این جامعه کوچک ایتالیایی بسازد. او  با دقت فراوان از فضای طبیعی کوهستان‌های ایتالیا بهره می‌برد تا داستانی آرام و بی‌حادثه را روایت کند. فیلم‌ساز بدون ایجاد درامی پرهیجان، از آرامش و لطافت فضای روستایی برای نمایش داستانی انسانی و ساده استفاده می‌کند که در آن محیط طبیعی و تماس با جغرافیای دست‌نخورده نقش مهمی دارد. فیلم نیازهای انسانی، از عشق و پذیرش در جمع تا پذیرش نقش‌های جنسیتی، را در بستر این طبیعت بکر به تصویر می‌کشد. ظرافت اجرایی دلپرو در توجه به جزئیات و انتخاب بازیگران به فیلم اصالتی خاص می‌بخشد. و جالب توجه است که چطور دلپرو از جغرافیای محیطی برای تقویت مضمون و روابط انسانی بهره می‌گیرد، به‌گونه‌ای که این روستا و فضای پیرامون آن، خود به‌عنوان یک شخصیت زنده، در هر صحنه حضور دارد.

در نهایت، فستیوال تورنتو امسال میزبان چندین فیلم از کارگردانان ایرانی بود، از جمله فیلم دانه‌ی انجیر معابد به کارگردانی محمد رسول‌اف و هفت روز ساخته علی صمدی احدی. همچنین فیلم هر کجا، هر زمان از میلاد تنگشیر و وقت بلوغ سهراب شهید ثالث در بخش سینمای کلاسیک به نمایش درآمد. از میان این آثار، فیلم دانه‌ی انجیر معابد توجه بسیاری را به خود جلب کرد، به‌ویژه به دلیل حضور آن در جشنواره کن و موضوعات اجتماعی و سیاسی‌اش. این فیلم داستان یک خانواده چهار نفره در بحبوحه جنبش زن، زندگی، آزادی را روایت می‌کند. پدر خانواده با ارتقاء شغلی، در تقاطع یک بحران اخلاقی قرار می‌گیرد که روابط او با دختر نوجوانش را پیچیده‌تر می‌کند. داستان فیلم در پس‌زمینه یکی از بزرگ‌ترین تحولات سیاسی ایران در سال‌های اخیر، یعنی جنبش مهسا، رخ می‌دهد. با این حال، رسول‌اف با رویکردی عمیق به این موضوع پرداخته، بدون آن که تنها بر بعد سیاسی فیلم تمرکز کند.

فیلم دانه‌ی انجیر معابد با برجسته کردن بحران‌های اخلاقی و اجتماعی یک خانواده مذهبی، بر پیچیدگی‌های چالش‌های فردی و خانوادگی تآکید می‌کند. این اثر به‌ویژه در ارائه تضادهای میان اقتدارگرایی و آزادی فردی، نقش افراد عادی در نظام‌های سرکوبگر و پیوندهای خانوادگی در شرایط سخت و پیچیده، تأثیرگذار است. بازی‌های روان و طبیعی بازیگران، به ویژه در نمایش فشارهای روانی و اجتماعی، بر عمق تأثیر فیلم می‌افزاید و باعث شده که این اثر یکی از مهم‌ترین فیلم‌های ایرانی حاضر در فستیوال تورنتو باشد.