کمک رسانی به سیل‌زدگان آری، اما با احترام و حفظ حرمت انسان‌ها

محمد تاج‌دولتی 

بارندگی‌های شدید و وقوع سیلاب‌های تخریب‌کننده اخیر در چند استان ایران هنوز آرام نگرفته‌است. همه برآوردهای سردستی از سوی کارشناسان مستقل محیط زیست و یا مقامات دولتی و شاهدان عینی از میزان خسارت‌های گوناگون ناشی از سیل‌ها، حاکی از آن است که تازه‌ترین فاجعه طبیعی که در ایران اتفاق افتاده از بسیاری جهات بی‌سابقه است.

وسعت مناطقی که براثر سیلاب‌ها تخریب شده، نوع خسارت‌هایی که مردمان عادی متحمل شده‌اند و اثرات منفی آیندهِ ناشی از سیل‌های اخیر، بیشتر و عمیق‌تر از مرگبارترین زلزله‌هایی‌ست که در چند دهه گذشته در ایران روی داده است.

روشن است که میزان تلفات انسانیِ ناشی از سیل‌های اخیر(کمتر از ۱۰۰ کشته و مجروح بنا بر آمار دولتی) را نمی‌توان با تعداد هزاران کشته و مجروح و رنج و اندوه همیشگی و جبران ناپذیر بازماندگان زلزله‌های گذشته در ایران مقایسه کرد.

اما زلزله‌های بزرگ چهار دهه گذشته در ایران: طبس، رودبار، بم، و کرمانشاه، همه در یک محدوده جغرافیایی مشخص اتفاق افتاده است، و اگر هنوز در مناطقی مانند بم و بویژه در کرمانشاه زخم‌های ناشی از زلزله ترمیم نشده و بهبود نیافته، خسارت‌های ادامه‌دار زیست محیطی هم نداشته یا کمتر داشته است.

نکته مورد اشاره من در یادداشت نوع نگاه و واکنش ایرانیان خارج از کشور در زمینه توجه و یاری رساندن به آسیب دیدگان سیل‌های اخیر در ایران است.

چرا انگیزه کمک‌رسانی به سیل‌زدگان زیاد نیست؟

به نظر می‌رسد در مقایسه با فاجعه‌های طبیعی که در گذشته در ایران اتفاق افتاده، این‌بار انگیزه چندانی برای کمک رسانی به آسیب دیدگان مشاهده نمی‌شود.

شاید گروه کثیری از ما ایرانیان در برابر میزان تلفات انسانی و مشاهده غم و زاری بازماندگانی که عزیزان خود را در فاجعه‌ای طبیعی از دست داده‌اند، و یا براساس توجه و پوششی که رسانه‌های بزرگ از حوادث طبیعی نمایش می‌دهند، حساس‌تر هستیم و بیشتر متأثر می‌شویم و انگیزه بیشتری برای کمک رسانی خواهیم داشت.

از اقدامات کمک‌ رسانی ایرانیان مقیم کشورهای دیگر خبر و گزارش قابل توجهی منتشر نشده، یا شاید من ندیده‌ام. اما آنچه ‌که در روزهای اخیر از اقدامات ایرانیان مقیم کانادا، بویژه بزرگشهر تورنتو(بعنوان بزرگترین مکان تجمع و زندگی بیشترین ایرانیان مهاجر در یک محدوده جغرافیایی مشخص)، برای همیاری با آسیب‌دیدگان سیل‌های اخیر در ایران دیده‌ام، نه قابل توجه است و نه امیدوارکننده. شاید هم به زمان بیشتری برای هماهنگی و برنامه‌ریزی برای کمک‌رسانی‌های مؤثرتر و مفیدتر نیاز باشد.

در روزهای اخیر، سازمان صلیب سرخ کانادا، به درخواست هیأت مدیره کنگره ایرانیان کانادا، حساب ویژه‌ای با عنوان کمک رسانی به آسیب دیدگان سیل در ایران باز کرده است.

گروهی از فعالان فرهنگی-اجتماعی بزرگشهر تورنتو نیز فراخوانی برای جمع‌آوری کمک‌های نقدی و غیرنقدی(پوشاک و وسایل اولیه زندگی) منتشر کرده بودند.

مشخص نیست چه تعداد از اعضای جامعه ایرانی-کانادایی و به چه میزان، به دعوت هیأت مدیره کنگره ایرانیان کانادا، برای ارسال کمک‌های نقدی از طریق صلیب سرخ کانادا پاسخ خواهند داد.

در زمینه فراخوان جمع‌آوری کمک‌های نقدی و غیرنقدی برای آسیب دیدگان سیل‌های اخیر، روزهای جمعه ۱۲ و شنبه ۱۳ آوریل، از ساعت ۵ تا ۸ بعدازظهر، چادری در مقابل پلازای پُر رفت آمد ایرانیان، در شمال تورنتو برپا شده بود.

شنبه بعدازظهر، سری به این محل زدم تا ببینم استقبال از این فراخوان چگونه بوده است. میزان کمک‌های غیرنقدی که در روز شنبه جمع‌آوری شده بود را در عکس‌ها می‌بینید. اعضای کمیته موقت و داوطلبِ دریافت کمک‌ها گفتند روز جمعه‌ هم مقدار مشابهی کمک غیرنقدی و مقداری کمک نقدی جمع‌آوری شده است.

قرار است در روزهای آینده وسایل غیرنقدی جمع‌آوری شده در تورنتو بازبینی شود تا پوشاک و وسایل قابل استفاده دسته‌بندی و بسته‌بندی شود.

نمی‌دانم چه مقدار از وسایل و پوشاک جمع‌آوری شده در روزهای جمعه و شنبه در تورنتو قابل استفاده است؟ اما یک مورد را که شخصاً شاهد بودم‌ شرمندگی بسیار داشت. نمی‌دانم خانواده‌ای که دو کیسه پلاستیکی از لباس‌های کاملاً استفاده شده و کهنه و یک کیسه پلاستیکی پر از جوراب‌های دور انداختنی خود و فرزندانشان را برای اهداء به سیل‌زدگان آورده بودند چگونه و با چه ذهنیتی این‌کار را انجام دادند.

در شهری زندگی می‌کنیم که در بسیاری از مراکز خرید، در محله‌های متوسط، فروشگاه‌های زنجیره‌ای وجود دارد که با کمتر از ۱۰ دلار می‌توان ۱۲ جفت جوراب و یک یا دو تی شرت نو خریداری کرد.

همه مردمان آسیب‌دیده در حوادث سیل اخیر، با هر درجه‌ای از توان مادی و اقتصادی، انسان‌های بسیار شریف و با حرمتی هستند که احترام به منیّت آنها نخستین وظیفه کسانی است که در شرایط بحرانی به یاری آنها می‌شتابند.

کمک کردن به آسیب‌دیدگان حوادث طبیعی رفتاری بسیار ارزشمند است. اما چگونه کمک کردن اهمیت بسیار بیشتری دارد.

می‌توان به محل جمع‌آوری کمک برای آسیب‌دیدگان رفت، هر میزان اندک کمک نقدی در صندوقی انداخت یا نیانداخت و فقط به داوطلبان خسته نباشید گفت یا نگفت و رفت. اما شایسته نیست همه لباس‌های کهنه و استفاده شده و دورریختنی را در کیسه پلاستیکی ریخت و با ژستی انسان‌دوستانه به محل جمع‌آوری آورد و گذاشت و تشکری دریافت کرد و رفت.

کمک‌ها نقدی و غیرنقدی به آسیب‌دیدگان می‌رسد؟

در مورد کمک‌های نقدی و غیرنقدی جمع‌آوری شده، چه از طریق صلیب سرخ کانادا و چه مستقیم از مردم توجه و اشاره به چند نکته ضروری به نظر می‌رسد.

تجربه‌های گذشته در زمان وقوع زلزله بم و زلزله کرمانشاه نشان داد ارسال کمک‌های غیرنقدی مانند پوشاک و وسایل اولیه زندگی به ایران با موانع زیادی روبروست.

– هزینه ارسال بسته‌های پوشاک و وسایل زندگی از کانادا به ایران(با کشتی یا هواپیما)، گاه بیش از ارزش مادی کمک‌هاست.

– در زمان زلزله بم گفته شد گمرکات ایران اجازه ترخیص و ورود هیچ وسیله دست دوم، بویژه پوشاک کهنه و استفاده شده را(به دلیل رعایت ضوابط بهداشتی) به ایران نمی‌دهد. حتا در آن زمان گفته شد برای ترخیص کانتینرهای پوشاک و وسایل نو و استفاده نشدهِ ارسال شده از طرف ایرانیان کانادا، برای آسیب‌دیدگان زلزله، گمرکات ایران حقوق گمرکی هم درخواست می‌کند.

اگر کسانی تجربه‌های مستند و موفقی در زمینه ارسال کمک‌های غیرنقدی از طرف ایرانیان مقیم خارج از کشور برای آسیب‌دیدگان حوادث طبیعی در ایران دارند، لطفاً اعلام و اطلاع رسانی کنند.

– تجربه‌های سال‌های گذشته نشان داد، حتا در سال‌هایی که یا تحریم وجود نداشت و یا ارسال پول به ایران به شدت و محدودیت امروز نبود، سازمان صلیب سرخ کانادا، نمی‌توانست مستقیماً ‌کمک‌های نقدی جمع‌آوری شده را یا در ایران هزینه کند و یا به سازمان هلال احمر ایران بفرستد. روند معمول این است که سازمان صلیب سرخ کانادا کمک‌های نقدی جمع‌آوری شده ازطریق حساب‌های ویژه، در این مورد حساب ویژه ایران را، پس از کسر ۵ درصد هزینه اداری، به دفتر سازمان مرکزی صلیب سرخ در سوئیس می‌فرستد تا از آنجا به ایران فرستاده شود.

اگر تغییراتی در این روند ایجاد شده، ضروری است با استناد به قوانین و مقررات جدید، به مردم اطلاع داده شود.

نکته قابل توجه دیگر در زمینه ارسال کمک‌های نقدی از طریق سازمان صلیب سرخ، به هرکجا و از طریق هر حساب ویژه‌ای، این است که اگر به هر دلیلی امکان ارسال کمک‌ها به کشور مورد نظر فراهم نباشد، سازمان صلیب سرخ پول‌های جمع‌آوری شده در یک حساب ویژه را برای کمک به موارد مشابه در کشورهای دیگر هزینه خواهد کرد.

در همین رابطه باید به سخنان روز شنبه علی اصغر پیوندی، رئیس جمعیت هلال احمر ایران توجه کرد که گفته است:«به دنبال بسته بودن حساب‌های سوئیفت و حساب ارزی هلال احمر در اثر تحریم‌ها، حتا یک دلار کمک خارجی برای سیل‌زدگان دریافت نکرده‌ایم.»

در چنین شرایطی اگر مشکل حساب‌های سوئیفت و حساب ارزی هلال احمر برطرف نشود، و صلیب سرخ جهانی نتواند به ایران کمک مالی بفرستد، آیا واریز کردن کمک‌های مالی به حساب ویژه سازمان صلیب سرخ، در کانادا یا هرکشور دیگری، برای کمک به آسیب‌دیدگان سیل در ایران مفید خواهد بود؟

مشاهدات مستقیم از وضعیت کمک‌رسانی در مناطق سیل‌زده

در همین‌حال توجه به وضعیت نیازهای فوری آسیب‌دیدگان و شیوه کمک رسانی نهادهای رسمی و دولتی مانند هلال احمر و نیروهای امداد و سپاه و ارتش، در مناطق سیل زده نیز اهمیت بسیار دارد.

مشاهدات مستقیم و موثق در روزهای اخیر در مناطق سیل زده لرستان و خوزستان حاکی از این است که در منطقه پُل‌دختر وضعیت آسیب دیدگان بحرانی‌ست، چون بسیاری از منازل تا ارتفاع ۱.۵ متر در گِل و لای فرو رفته و مردم همه وسایل زندگی خود را از دست داده‌اند.

براساس این مشاهدات، هلال احمر ایران اگرچه در حال کمک رسانی‌ است اما دو مشکل اصلی وجود دارد. یکی اینکه مناطق آسیب دیده بسیار وسیع است و دوم اینکه نحوه کمک رسانی دقیق و عادلانه نیست. در بیشتر موارد کمک رسانی، افرادی هستند که از مناطق دیگر به محل کمک رسانی در یک منطقه دیگر رفته و با دریافت تعدادی چادر و وسایل اولیه زندگی آنها را در مناطق دیگر آسیب دیده به فروش می‌رسانند.

همچنین خانواده‌های آسیب دیده‌ای که سرپرست مرد ندارند قادر نیستند وسایل اولیه مورد نیاز خود را دریافت کنند، چون شیوه مدیریت تقسیم کمک‌ها اصولی نیست.

در چنین شرایطی، شیوه امداد رسانی کمیته‌های مستقل، که از ساکنان شهرهای کمتر آسیب دیده تشکیل شده که هم با منطقه آشنایی دارند و هم نیازهای خانواده‌های آسیب دیده را بهتر و سریعتر شناسایی می‌کنند، مفیدتر و مؤثرتر است.

برخی از کمیته‌ها در ارتباط مستقیم با گروه‌های کوچک کمک رسانی هستند که از شهرهای مختلف با همراه داشتن پول و وسایل اولیه جمع‌آوری شده از مردم، به مناطق سیل زده آمده‌اند. ارتباط این گروهای مردمی با هم، تا زمانی که از طرف نیروهای انتظامی و دولتی مزاحمت و مانعی برای فعالیت آنها ایجاد نشده، یکی از بهترین شیوه‌های کمک رسانی است.

با توجه به نکات اشاره شده به نظر می‌رسد ارسال مستقیم پول از طرف ایرانیان خارج از کشور، چه از طریق افراد مورد اطمینانی که به ایران سفر می‌کنند و یا درخواست از دوستان و آشنایان و افراد نزدیک خانواده در ایران، برای اهدای کمک نقدی به نیابت از طرف آنها، یک راه ساده و عملی است.

اهدای این کمک‌های نقدی به کمیته‌های امداد مردمی، که به تعداد زیاد در بسیاری از شهرهای ایران تشکیل شده، بهترین و ساده‌ترین روش هزینه کردن کمک‌های مالی در ایران است.

کمیته‌های مردمی کمک به آسیب‌دیدگان می توانند با ارتباطات و شناختی که از قیمت‌ها و بازار تهیه وسایل ضروری و اولیه زندگی دارند آنها را خریداری کنند و به مناطق سیل‌زده ببرند یا ارسال کنند تا به روشی عادلانه، با پرهیز از احتمال سوء استفاده و فروش وسایل در بازار سیاه، کمک‌ها را مستقیماً به دست آسیب دیدگان برسانند.

کمک‌های غیرنقدی مانند پوشاک نو و وسایل اولیه زندگی کم حجم نیز می‌تواند با برنامه‌ریزی‌های قابل اجرا از طریق هزاران ایرانی که به ایران سفر می‌کنند و با رسیدن فصل تابستان سفرها بسیار بیشتر می‌شود، در لابلای وسایل شخصی آنها به ایران ارسال شود و در اختیار کمیته‌های امدادرسانی مستقل و مردمی قرار گیرد.