برنامه کتاب فرانکلین در ایران چه می‌کرد؟

گزارش ویژه پرژن میرور

رونمایی كتاب «برنامه کتاب فرانکلین»، که ترجمه فارسی آن به تازگی توسط انتشارات شیرازه در ایران منتشر شده است، روز جمعه ۸ سپتامبر ۲۰۲۳ در صد و هشتادمین نشست کانون کتاب تورنتو برگزار شد.

کتاب «برنامه کتاب فرانکلین»، اثر پژوهشی دکتر مهدی گنجوی، با نگاهی ویژه به ایران، بـه بررسـی فعالیـت‌هـای برنامـه كتـاب فـرانكلین (۱۳۳۱ تا ۱۳۵۶) در زمینه‌های چاپ، صنعت نشر، ترجمه، تألیف كتاب‌های مرجع و سیاستگذاری‌هـای آموزشی در خاورمیانه می‌پردازد.

در پروسه تحقیق برای نگارش این کتاب آرشیوهای متعددی از منجمله آرشیو برنامه فرانکلین در کتابخانه دانشگاه پرینستون، اسناد سازمان امنیت ملی و پروژه بین‌المللی تاریخ جنگ سرد، اسناد مربوط به ساواک و سفارت آمریکا در ایران، مورد استفاده قرار گرفته است.

برنامه کتاب فرانکلین یکی از مهمترین سازمان‌های بین‌المللی در دوره جنـگ سـرد، بـا تمركـز جهـانی بـر تهیـه محتواهای آموزشی بود كه فعالیتهایش از امور مختص به ترجمه تـا امـور توسعه مؤسسات چاپ و انتشار و كتابفروشی را شامل می‌شد. به‌علاوه، این سازمان معلّمان محلّی را آموزش می‌داد تا بتوانند كتابهای درسـی را بنویـسند. همچنـین، هزینه انتشار كتابهای کمک ‌آموزشی در كشورهای جهان سوم را برای كودكان، نوجوانان، جوانـان، والـدین، معلّمـان و نوآمـوزان نیـز تـأمین می‌كرد.

«برنامه كتاب فرانكلین» یك سازمان آمریكایی خصوصی و غیرانتفاعی بود كـه در سـال ۱۳۳۱ خورشیدی در بحبوحـه جنگ سرد تأسیس شد. نهادهای دولتی و برخی از شركت‌های خـصوصی ایـالات متحده در شكل‌گیری این برنامه و حمایت مالی از آن نقش داشتند. هدف اولیه این برنامه‌، ترویج و اشاعه ارزش‌های بورژوایی لیبرال از طریـق ترجمـه كتـاب‌هـای آمریكایی و همچنین ایجاد بازارهای مناسب برای این آثـار در كـشورهای «جهـان سومی» بود. 

اگرچه هدف اولیه این برنامـه، صـدور ارزش‌هـای آمریكـایی بـرای رقابت با نفوذ سوسیالیسمِ شوروی بود، اما به تدریج به یك برنامه توسعه بین‌المللی آموزش تبدیل شد كه به چاپ كتاب‌هـای درسـی و متـون كمـك ‌آموزشـی بـرای مدارس و دانشگاه‌ها نیز پرداخت.

دکتر مهدی گنجوی، مدرس در دانشگاه تورنتو، محقق و نویسنده، دکترای خود را در زیرشاخه رهبری آموزشی و آموزش عالی در دانشگاه تورنتو به پایان برده و تخصص تحقیقاتی او بر جنگِ سردِ فرهنگی و تاریخ کتاب، چاپ، ترجمه و آموزش در خاورمیانه مدرن است.